Paranın Değeri Nasıl Belirlenir? Enflasyon ve Deflasyon

 Bir şey satın alırken kağıt parçasıyla ödeme yapmaya kalkışırsanız biraz sıkıntı yaşayabilirsiniz.  Tabi o kağıt parçası yüz liralık bir banknot ise durum değişir.  

 

 Peki bir banknotu diğer kağıt parçalarından daha değerli kılan şey nedir?  

Sonuçta banknotun kendisiyle pek bir şey yapamazsınız.  Onu yiyemezsiniz.  Bir şeyler inşa edemezsiniz.  Yakmanız bile yasa dışıdır. Öyleyse bir parayı değerli kılan şey ne olabilir? Muhtemelen sebebi biliyorsunuz.  Yüz liralık banknotlar devlet tarafından basılır ve ülkede resmi para birimi olarak ilan edilirler. Diğer kağıt parçaları ise değerli değildir. Bu o banknotun yasal olmasını sağlar. Banknotları değerli kılan şeyse, etrafta onlardan ne kadar bulunduğudur.  Ne kadar para basılacağına, dolaşımda ne kadar para olacağına dair politikalara devlet karar verir. Peki devletin hangi organı bu politikalara karar verir? Yasama, yürütme, yargı ne yazık ki bunların hiçbiri buna karar vermez. İşin aslı, parasal politikalara bağımsız kurumlar olan Merkez Bankaları karar verir. Hükumet tarafından atanan bir başkan ve ekibi tarafından yönetilirler.  Merkez Bankası kararlarının gündelik olaylardan ve farklı görüşlerden etkilenmemesi için Merkez Bankası hükumetin hiçbir organının doğrudan kontrolüne verilmemiştir.  

 

  Peki Merkez Bankası neden sonsuz sayıda banknot basıp herkesin mutlu ve zengin olmasını sağlamıyor?  

Çünkü öyle yapsaydı banknotların hiçbir değeri olmazdı. Paranı amacını düşünün. Para, mal ve hizmetlerin karşılığı olarak kullanılır. Eğer ekonomide dolaşımda bulunan toplam para, ekonomideki mal ve hizmetlerin toplam değerinden daha hızla artarsa, aynı miktardaki para gitgide bu mal hizmetlerden daha az miktarından pay alabilmeye başlar.  İşte buna enflasyon denir.   Öte yandan  eğer ekonomideki para miktarı aynı kalırken, daha fazla eşya ve hizmet üretilmeye başlanırsa bir birim paranın değeri artar ve bu sürecede deflasyon denir.  

Peki ekonomi için hangisi kötüdür?  

Çok fazla enflasyon bugün cüzdanınızda olan paranın yarın değer kaybedeceği anlamına gelir.  O nedenle paranızı elinizde tutmak yada bankalara yatırmak yerine bir an önce harcamak istersiniz.  Bu yaptığınız harcamalar iş yaşamını ivmelendirirken , aşırı  tüketime yol açar.  Talep çok arttığı için de yakıt, gıda gibi stok malların da fiyatları artar. Dolayısıyla tüketici kıtlığı gelişir.  Bu da daha fazla enflasyon demektir. Öte yandan deflasyon, yani  paranın aşırı değer olması ise insanları para saklamaya iter.  Tüketici harcamalarını düşürür. İşletmelerin karlarını aşağıya düşürerek önce daha fazla işsizliğe ve sonuçta da daha az harcamaya neden olarak ekonominin küçülmesine sebep olur.  O yüzden pek çok ekonomist ikisinin de fazlasının zararlı olduğu kanısındadır.  Küçük ve sürekli bir enflasyon ekonomide büyüme için gereklidir. Merkez Bankası ne kadar Türk Lirasının dolaşımda olması gerektiğini pek çok farklı ekonomik veriyi kullanarak belirler.  Daha önceki yılların enflasyon oranları, uluslararası trendler, işsizlik oranları gibi verilere bakar. Büyümeyi sürdürmek ve insanların iş bulabilmelerini sağlamak için sayıları doğru ayarlaması gerekir.  Merkez Bankası sadece cüzdanınızdaki banknotun ne kadar değerli olacağını belirlemekle kalmaz, aynı zamanda o parayı kazandığınız işi bulma konusundaki şansınızı etkiler.